Γ. Βαγιωνάς: Τα ιστορικά γεγονότα της Επανάστασης του 1821 στη Χαλκιδική να ενταχθούν στη διδακτέα ύλη των βιβλίων Ιστορίας της Ελληνικής Εκπαίδευσης

Ο Βουλευτής Χαλκιδικής Γιώργος Βαγιωνάς ανέφερε τα παρακάτω:

“Τα ιστορικά γεγονότα της Επανάστασης στη Χαλκιδική ήταν βαρύνουσας σημασίας για την εξέλιξη του απελευθερωτικού αγώνα.

Τα γεγονότα αυτά, δυστυχώς ως τώρα, δεν έχουν ενταχθεί στη διδακτέα ύλη των βιβλίων Ιστορίας της  Ελληνικής Εκπαίδευσης.

Υπερασπιζόμενος την Ιστορία της Χαλκιδικής, απέστειλα κείμενό μου στην Υπουργό Παιδείας Νίκη Κεραμέως με το οποίο περιγράφω τα ιστορικά γεγονότα και της ζητώ να μεριμνήσει έτσι ώστε να ενταχθούν τα σημαντικά αυτά στοιχεία, στη διδακτέα ύλη όλων των βαθμίδων Εκπαίδευσης.

Το κείμενό μου το απέστειλα στις 14.01.2021. Είμαι βέβαιος ότι η Υπουργός και οι επιστημονικοί της συνεργάτες, θα εντάξουν τις σημαντικές αυτές πληροφορίες στην ύλη των σχολικών βιβλίων”.

Η ΑΓΝΟΗΜΕΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΤΟΥ 1821…

“Είναι αναγκαίο ο τιτάνιος εκείνος αγώνας να ενταχθεί στη διδακτέα ύλη των Σχολείων μας.

Η φετινή χρονιά είναι αφιερωμένη στον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Έτος ορόσημο στην ιστορία του έθνους. Έτος που ξεκίνησε ένας αγώνας άνισος και αβέβαιος, και που ύστερα από συνεχείς εξεγέρσεις, συγκρούσεις, μάχες φονικές, ναυμαχίες σκληρές και εκατόμβες νεκρών ήρθε η ακριβοπληρωμένη ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ και γεννήθηκε το νεοελληνικό κράτος,

 Συνηθίζεται ο αγώνας να εστιάζεται στα πολεμικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στη  νότια Ελλάδα ενώ αγνοείται ή είναι ελάχιστα γνωστή, η Επανάσταση της Χαλκιδικής την άνοιξη του 1821. Στις μάχες που δόθηκαν θυσιάστηκαν πολλές ανθρώπινες ζωές και μπορεί να μην κατάφεραν την απελευθέρωση της Χαλκιδικής από τους Τούρκους, αλλά συνετέλεσαν αποτελεσματικά στην εξάπλωση και στην επιτυχία της επανάστασης. Και αυτό επειδή για ένα περίπου εξάμηνο κατάφεραν να καθυστερήσουν μεγάλα οθωμανικά στρατεύματα που έσπευδαν να σβήσουν την Επανάσταση στη νότια Ελλάδα, αλλά δεν έφθασαν ποτέ. Είναι στρατηγικής σημασίας το γεγονός ότι η επρόκειτο για το πρώτο, και ίσως, το πιο σημαντικό εξάμηνο για την εξέλιξη του αγώνα. Έτσι δόθηκε η ευκαιρία στους εκεί αγωνιζόμενους Έλληνες να εδραιώσουν την Επανάσταση, που ύστερα από οκτώ χρόνια (1828) έφερε την ποθητή λευτεριά.

Αυτό το γεγονός δεν εκτιμήθηκε από την ιστοριογραφία ούτε διδάσκεται στα  σχολεία.

Συγκεκριμένα: Η Χαλκιδική ΠΡΩΤΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣΕ στη βόρεια Ελλάδα τον Μάιο του 1821 και πρώτη έδωσε στη Μακεδονία σκληρές, φονικές μάχες. Γι αυτό δέχτηκε την οργή και τη λυσσασμένη επίθεση των Τούρκων. Ακολούθησαν σφαγές, και αιχμαλωσίες αμάχων, εξανδραποδισμοί, βιασμοί, πυρπολήσεις όλων σχεδόν των  οικισμών με κορυφαίο γεγονός το ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ, το πρώτο ολοκαύτωμα του αγώνα του ’21, η περιγραφή του οποίου είναι οδυνηρή, φρικτή και ξεπερνά κάθε φαντασία!

Χαλασμό το λέμε μέχρι και σήμερα στον τόπο μας!

 Τα γεγονότα:

Ο επαναστατικός αγώνας στη Χαλκιδική άρχισε με την άφιξη στο Άγιο Όρος κατά τα τέλη Μαρτίου 1821, του Σερραίου μεγαλέμπορου και Φιλικού, Εμμανουήλ Παπά, ο οποίος, είχε εντολή από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη να προετοιμάσει το έδαφος και να ξεσηκώσει την Μακεδονία. Πολλοί μοναχοί είχαν μυηθεί ήδη στην Φιλική Εταιρεία. Οι χερσόνησοι του Αγίου Όρους και της Κασσάνδρας αποτελούσαν στρατηγικά ερείσματα για την εξάπλωση και διατήρηση της επανάστασης στη Χαλκιδική γιατί ήταν εύκολο να οχυρωθούν λόγω της γεωγραφικής ιδιομορφίας τους και, με τη σύμπραξη του στόλου, να αποτελέσουν ορμητήριο και άσυλο. Ο Εμμανουήλ Παπάς κήρυξε επίσημα την επανάσταση στο Άγιο Όρος και χώρισε τα  επαναστατικά σώματα σε δύο κυρίως τμήματα: το ένα με αρχηγό τον ίδιο αποτελούνταν από Μαντεμοχωρίτες και μοναχούς και το άλλο, με αρχηγό τον καπετάν Στάμο Χάψα, από Κασσανδρινούς και Χασικοχωρίτες. Ο Χάψας ήταν σερδάρης (φύλακας) του Αγίου Όρους, που γεννήθηκε στα Παζαράκια (Κρυπογή) κι έζησε στη Συκιά της Χαλκιδικής.

17 Μαΐου 1821: Επαναστάτησε ο Πολύγυρος και χάρισε στην ιστορία τον πρώτο νεκρό, τον προεστό του Κύρκο Παπαγεωργάκη. Στη μάχη νίκησαν οι Χαλκιδικιώτες.  Η ήττα των Τούρκων οδήγησε σε φοβερά αντίποινα στη Θεσσαλονίκη, τα οποία αντί να τρομοκρατήσουν τους Έλληνες, έφεραν το αντίθετο αποτέλεσμα, τους εξαγρίωσαν και προκάλεσαν τη γενίκευση της επανάστασης στη Χαλκιδική.

Το σώμα του Εμμανουήλ Παπά, αφού απώθησε μικρή Τουρκική δύναμη από την Ιερισσό, προχώρησε προς τον Σταυρό και έφθασε στο στενό της Ρεντίνας. Εκεί συγκρούστηκε με τους Τούρκους και διαλύθηκε. Το σώμα του Χάψα, μετά από μια νικηφόρα πορεία μέσω Χολομώντα — Γαλάτιστας και Βασιλικών, έφτασε μέχρι το Σέδες (Θέρμη σήμερα) για να υποχωρήσει και να συγκρουστεί τελικά με τον  οθωμανικό στρατό έξω από τα Βασιλικά.

10-13 Ιουνίου 1821. Η μεγάλη μάχη των Βασιλικών

Έξω από τα Βασιλικά και κάτω από το μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας, ο καπετάν Χάψας με μικρό αριθμό πολεμιστών από τη Συκιά Χαλκιδικής αντιμετώπισε τον  εκατονταπλάσιο εχθρό και νικήθηκε. Έπεσαν όλοι νεκροί στο πεδίο της μάχης  γράφοντας ιστορία απαράμιλλου ηρωισμού και θυσίας.

Εκεί, στον τόπο της θυσίας, η Χαλκιδική, διά του Παγχαλκιδικού Συλλόγου της,   έστησε μνημείο πεσόντων Χαλκιδικιωτών με τον ανδριάντα του καπετάνιου, και δίπλα τοποθετήθηκαν τα οστά των πεσόντων τα οποία φυλάσσονταν θαμμένα μέχρι το 1996 στο υπερκείμενο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας.

Η τουρκική απειλή και η έλλειψη πολεμοφοδίων ανάγκασαν τους επαναστάτες που ακολουθούνταν από χιλιάδες γυναικόπαιδα να καταφύγουν στις χερσονήσους της Κασσάνδρας, της Σιθωνίας και του Αγ. Όρους. Η καταστροφική μανία των πασάδων, ερήμωσε ολόκληρη τη Χαλκιδική! Κάηκαν και ισοπεδώθηκαν τα πάντα! Φωτιά, μαχαίρι και στάχτη παντού! Ο τόπος ερήμωσε…

14 Νοεμβρίου 1821: Το πρώτο ολοκαύτωμα του αγώνα

Όμως δεν είχαν χαθεί όλα. Είχε μείνει ένα «κάστρο» άπαρτο. Η Κασσάνδρα, που το   καλοκαίρι του 1821 είχε γίνει καταφύγιο των κατατρεγμένων Χαλκιδικιωτών. Εκεί παίχθηκε η πιο τραγική πράξη του δράματος. Εκεί στον Ισθμό, με την αρχηγία του Εμμανουήλ Παππά, αντιστάθηκαν για ένα ολόκληρο δίμηνο οι Χαλκιδικιώτες, με πρώτους τους Κασσανδρινούς, ενάντια πολυάριθμων Τούρκων, που πίεζαν στον Ισθμό για να μπουν στην Κασσάνδρα. Ήταν ο στρατός του Μεχμέτ Εμίν, του επονομαζόμενου για τη σκληρότητα του, Εμπού Λουμπούτ, που αποτελούνταν από 3000 περίπου άντρες. Απέναντί του είχε τους 430 υπερασπιστές του τόπου τους. Προτού εξαπολύσει την τελική επίθεση, κάλεσε τους επαναστάτες να υποταχθούν, υποσχόμενος γενική αμνηστία. Του απάντησαν «μολών λαβέ».

Τα ξημερώματα της 14ης Νοεμβρίου 1821 οι Τούρκοι όρμησαν με αλαλαγμούς να διαβούν την τάφρο. Για πολλές ώρες αποκρούονταν από τους Κασσανδρινούς μαχητές. Ο Λουμπούτ, βλέποντας ότι με την επίθεση σε όλο το μήκος του μετώπου δεν κατόρθωνε τίποτε, αιφνιδιαστικά επιτέθηκε κατά του Δυτικού μόνο άκρου της  τάφρου το οποίο ήταν πράγματι περισσότερο ρηχό. Οι Τούρκοι κατόρθωσαν να διαβούν την Τάφρο και βρέθηκαν στα μετόπισθεν των μαχητών, οπότε η έκβαση  του αγώνα είχε πλέον κριθεί, υπέρ των Τούρκων. Οι αγωνιστές κάμφηκαν φυσικά λόγω της συντριπτικής αριθμητικής υπεροχής των εχθρών αλλά δεν υποτάχτηκαν» ούτε παραδόθηκαν. Οι επιζώντες μαχητές υποχώρησαν, πάντοτε μαχόμενοι, προς τα Παζαράκια (Κρυοπηγή σήμερα), το Παλιούρι και το Ποσείδι, απ’ όπου μαζί με πολλά γυναικόπαιδα, κατέφυγαν στο Άγιο Όρος και στα νησιά Ύδρα και Αίγινα.

Οι Τούρκοι, με την άδεια του Λουμπούτ, ξεχύθηκαν στην όμορφη γη, πυρπόλησαν όλα τα σπίτια, λεηλάτησαν περιουσίες, βασάνισαν, έσφαξαν και αιχμαλώτισαν αθώους. Ήταν το πρώτο ολοκαύτωμα του αγώνα του 1821! Ο Χαλασμός! Ο τόπος για μήνες κάπνιζε από τις πυρπολήσεις των κατακτητών.

Η Κασσάνδρα ερημώθηκε

Μετά την πτώση της Κασσάνδρας η επανάσταση της Χαλκιδικής ουσιαστικά είχε κριθεί. Ο Εμμανουήλ Παπάς πέρασε στο Άγιο Όρος. Πλέοντας όμως προς την  ελεύθερη Ελλάδα, έπαθε συγκοπή και το καράβι τον έβγαλε νεκρό στην Ύδρα, όπου κηδεύτηκε με τιμές.

Κανείς, ακόμη και σήμερα, δεν μπορεί να υπολογίσει τον αριθμό των τραγικών θυμάτων στην Κασσάνδρα καθώς και εκείνων, κυρίως γυναικών και παιδιών που σύρθηκαν στην αιχμαλωσία και τον αναγκαστικό εξισλαμισμό.

Τον Χαλασμό της Κασσάνδρας τον περιέγραψαν όσοι σώθηκαν, τον ιστόρισαν οι φωτισμένοι και τον έκανε τραγούδι η λαϊκή μούσα. Σήμερα περιμένει να τον δικαιώσει και η ιστοριογραφία.

Σφαγές αθώων

Το δράμα της Χαλκιδικής δεν είχε μόνο ένοπλες συγκρούσεις. Δυστυχώς η μανία των Οθωμανών οδήγησε σε μαζικές σφαγές αθώων, άοπλων Χαλκιδικιωτών.

ο Στη λίμνη Βόλβη έπνιξαν οι Τούρκοι εκατοντάδες αθώους από την Απολλωνία ως αντίποινα για την εξέγερση

• Στην Ιερισσό, στην τοποθεσία «Μαύρο Αλώνι», έσφαξαν 400 Ιερισσιώτες αφού πρώτα τους ανάγκασαν να περάσουν κάτω από ασπίδα που σχημάτιζαν με γιαταγάνια.

Η επανάσταση της Χαλκιδικής έληξε οριστικά με την παράδοση του Αγίου Όρους, τον Ιανουάριο του 1822.0ι όροι που επιβλήθηκαν στους μοναχούς ήταν βαρύτατοι. Μεταξύ αυτών ήταν η αποστολή ομήρων στην Κωνσταντινούπολη, η εγκατάοταση τουρκικής φρουράς και η καταβολή διπλάσιων των καθυστερημένων φόρων. Το τέλος της επανάστασης έβρισκε τη Χαλκιδική ερειπωμένη. Συνολικά 78 χωριά και 59  αγιορείτικα μετόχια καταστράφηκαν.

Ο ηρωικός αγώνας όμως δεν πήγε χαμένος. Οι επαναστάτες επί έξι περίπου μήνες  απασχόλησαν μεγάλο αριθμό τουρκικών δυνάμεων. Έτσι δόθηκε ο απαραίτητος χρόνος για να εδραιωθεί η Επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα και στην Πελοπόννησο. Εξίσου σημαντικός ήταν ο ηθικός αντίκτυπος,

Η επανάσταση της Χαλκιδικής ενέπνευσε ολόκληρες γενιές Μακεδόνων στους  μετέπειτα αγώνες για ελευθερία.

Η απαξίωση των γεγονότων

Δυστυχώς, η Επανάσταση της Χαλκιδικής, σαν πρώτη επαναστατική εστία σε ολόκληρη τη βόρεια Ελλάδα, έπρεπε να αναφέρεται στα σχολικά βιβλία και μάλιστα με έμφαση, ώστε να παρουσιάζεται ο ξεσηκωμός ως γενικός σε όλη την Ελλάδα και όχι μόνο στον νότο.

Είναι σχεδόν άγνωστη η εξέγερση του Πολυγύρου και του Αγίου Όρους. Άγνωστη η μεγάλη συμβολή του Εμμανουήλ Παππά, του πλούσιου τραπεζίτη των Σερρών που  θυσίασε πλούτη και οικογένεια (οκτώ γιους) στην υπόθεση του αγώνα. Άγνωστη παραμένει η μάχη των Βασιλικών με τη μεγάλη θυσία του Χάψα και των συντρόφων του. Άγνωστος ο Χαλασμός της Κασσάνδρας με τον Εμμανουήλ Παππά, άγνωστη η σφαγή των Ιερισσιωτών, άγνωστος ο πνιγμός των κατοίκων της Απολλωνίας.  Δυστυχώς τα σχολικά βιβλία δεν τα αναφέρουν.

Κι εδώ εύλογα ξεπηδά το «γιατί;». Γιατί αυτή η παράλειψη; Δεν ήταν η θυσία του Χάψα εφάμιλλη του Διάκου και του Παπαφλέσσα; Δεν έπεσαν όλοι τους πολεμώντας παλικαρίσια κι έδωσαν το αίμα τους για την ίδια Πατρίδα; Γιατί λοιπόν δυο μέτρα και δυο σταθμά; Και κάτι άλλο: Αναφέρεται στα σχολικά βιβλία ότι οι κυριότερες μάχες το πρώτο εξάμηνο της Επανάστασης του 1821 δόθηκαν στο Βαλτέτσι, στα Δολιανά, στην Αλαμάνα, στη Γραβιά. Καμιά αναφορά όμως στη μάχη των Βασιλικών, στη μάχη της Αγίας Αναστασίας όπως λέγεται αλλιώς. Γιατί; Γιατί δεν αφιερώνονται λίγες γραμμές για τη Χαλκιδική, που ΠΡΩΤΗ επαναστάτησε στη βόρεια Ελλάδα, αγωνίστηκε με απαράμιλλο ηρωισμό κι έγινε στάχτη απ’ άκρου εις άκρον. Έκαψαν οι Τούρκοι 42 χωριά. Τη ρήμαξαν τη Χαλκιδική. Την έκαναν στάχτη.  Έκανε το ΧΑΛΑΣΜΟ της Κασσάνδρας, ο Μεχμέτ Εμίν κι ύστερα έγραφε κομπάζοντας στον προϊστάμενό του για την καταστροφή που προξένησε στα «βδελυρά ερπετά»  της Χαλκιδικής: « … Τους απίστους τούτους εξόντωσα και απήλειΨα από προσώπου γης 42 πόλεις και χωρία αυτών, τας γυναίκας και τα τέκνα των εξηνδραπόδησα, τα υπάρχοντά των διένειμα μεταξύ των πιστών νικητών, τας εστίας δε αυτών παρέδωσα εις το πυρ και την τέφραν ώστε ούτε φωνή αλέκτορος να ακούεται πλέον εις αυτάς». Δυστυχώς όμως δεν βρέθηκε ένας Σολωμός να δει τη δόξα να περπατάει στην ολόμαυρη ράχη της Χαλκιδικής και να μελετάει τα λαμπρά παλικάρια της και τα φοβερά εκείνα γεγονότα με τις υπέρτατες θυσίες έμειναν και συνεχίζουν να παραμένουν σχεδόν άγνωστα.

Γι αυτό σήμερα είναι αναγκαίο για λόγους εθνικής ισοτιμίας και ιστορικής δικαιοσύνης να ενταχθεί στη διδακτέα ύλη των σχολείων η Επανάσταση της Χαλκιδικής. Αν όχι με λεπτομέρειες στα γεγονότα, τουλάχιστον να τονίζεται η σημαντική συνέπεια που επέφερε ο εξάμηνος εκείνος αγώνας. Να τονίζεται η μεγάλη αλήθεια που επαναβεβαίωσε στις 14-11-2016, στον Ισθμό της Κασσάνδρας, ο τότε Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, κος Προκόπης Παυλόπουλος, που συμμετείχε ως επίσημος καλεσμένος στις εκδηλώσεις για την 195η επετείου του Χαλασμού, με τους εξής λόγους:

 «Χωρίς τη Χαλκιδική με την Επανάστασή της και το Ολοκαύτωμα της Κασσάνδρας, δεν θα ήταν δυνατόν να έχει αυτήν την έκβαση ο αγώνας της εθνεγερσίας στον  νότο. Γιατί δόθηκε καιρός, όπως είναι γνωστό, στους αγωνιστές της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου να οργανώσουν καλύτερα την εθνεγερσία και είχαμε το αποτέλεσμα το οποίο είχαμε».